Pragmatik dan Hermeneutik sebagai Kerangka Analisis Komunikasi Politik dalam Organisasi Islam

Authors

  • Muhammad Hildan Azizi STID Al-Hadid

DOI:

https://doi.org/10.55372/bilhikmahjkpi.v3i2.71

Keywords:

Pragmatik, Hermeneutik, Komunikasi Politik, Organisasi Islam

Abstract

Kajian pragmatika dan hermeneutika yang kompleks perlu didudukkan dengan tepat agar kerangka keterampilan analisis komunikasi politik pada organisasi keislaman dapat diterapkan secara tepat dan cepat. Studi ini bertujuan mendudukkan kedua perangkat ilmu itu dengan menganalisis kasus pidato Ahok (2017) dan Abdullah bin Ubay (Ekspedisi Musthaliq). Berdasarkan metode kualitatif deskriptif-analitis, penelitian ini mengkaji pendapat ahli linguistik dan ahli komunikasi dalam memaknai teks politik yang didapatkan datanya dari salinan putusan pengadilan di website Mahkamah Agung dan artikel jurnal ilmiah nasional. Temuan menunjukkan bahwa pragmatika efektif mengidentifikasi tindak tutur terselubung seperti kampanye atau provokasi, sementara hermeneutika membantu memahami konteks di balik teks. Namun, kedua pendekatan memiliki kelemahan: analisis fragmen teks (hermeneutika) berisiko mengabaikan keseluruhan pesan, sedangkan pragmatika sering gagal mengaitkan tuturan dengan strategi politik. Studi ini menekankan pentingnya integrasi kedua pendekatan secara interdisipliner dengan teori kekuasaan untuk mengungkap relasi bahasa, konteks, dan agenda politik.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Abdurrahman, Abdurrahman. “Pragmatik: Konsep Dasar Memahami Konteks Tuturan.” LiNGUA: Jurnal Ilmu Bahasa Dan Sastra 1, no. 2 (October 12, 2011): 1–19. https://doi.org/10.18860/ling.v1i2.548.

Ahmad, Syihabudin. Terjemahan Lengkap Sahih Al-Bukhari. Sungai Buloh: Santai Ilmu Publication, 2022.

Arterton, F. Christopher. “Strategic Political Communications.” In Strategy in Politics, 91–116. Oxford University PressNew York, 2023. https://doi.org/10.1093/oso/9780197644836.003.0005.

As-Suyuthi, Imam. Asbabun Nuzul Sebab-Sebab Turunnya Ayat Al-Qur’an. Edited by Abu Fira. Jakarta: Pustaka Al-Kautsar, 2014.

Batubara, Herianto. “Ini Video Utuh Ahok Pidato Singgung Surat Al Maidah 51 Yang Jadi Polemik.” detiknews, 2016. https://news.detik.com/berita/d-3315258/ini-video-utuh-ahok-pidato-singgung-surat-al-maidah-51-yang-jadi-polemik.

Borg, Emma, and Sarah A. Fisher. “Meaning and Intentions.” In Meaning, 81–94. Oxford University PressOxford, 2025. https://doi.org/10.1093/actrade/9780192866547.003.0006.

Carina, Jessi. “Pilkada DKI 2017 Resmi Diikuti Tiga Pasang Cagub-Cawagub.” kompas.com, 2016. https://megapolitan.kompas.com/read/2016/10/24/17335191/pilkada.dki.2017.resmi.diikuti.tiga.pasang.cagub-cawagub.

Daghigh, Ali Jalalian, Mohammad Saleh Sanatifar, and Rokiah Awang. “Modeling van Dijk’s Ideological Square in Translation Studies: Investigating Manipulation in Political Discourse Translation.” InTralinea: Online Translation Journal 20 (2018): 1–7. http://www.intralinea.org/archive/article/2290.

Dahlan, Sriwahyuni, Melaliani Gaib, and La Aba La Aba. “A Bibliometric Study of Pragmatic Studies in Language Research: Insights and Trend.” Journal of English Teaching and Linguistic Issues (JETLI) 2, no. 2 (August 28, 2024): 56–64. https://doi.org/10.58194/jetli.v2i2.1829.

Degaf, Agwin. “Kasus Ahok Dalam Perspektif Ilmu Linguistik.” In Seminar Nasional Bahasa Dan Sastra IX, 263–69. Bangkalan: Universitas Trunojoyo, 2017. http://repository.uin-malang.ac.id/1940/.

Eragamreddy, Nagamurali. “Exploring Pragmatics: Uncovering the Layers of Language and Meaning.” International Journal of Current Science Research and Review 7, no. 3 (March 26, 2024): 1886–95. https://doi.org/10.47191/ijcsrr/V7-i3-50.

Ferris, Gerald R., Darren C. Treadway, Pamela L. Perrewé, Robyn L. Brouer, Ceasar Douglas, and Sean Lux. “Political Skill in Organizations.” Journal of Management 33, no. 3 (June 1, 2007): 290–320. https://doi.org/10.1177/0149206307300813.

Haekal, Muhammad Husain. Sejarah Hidup Muhammad. Edited by Ali Audah. 39th ed. Bogor: PT. Pustaka Litera AntarNusa, 2010.

Haq, Ahmad Dhiyaul. “Strategi Komunikasi Rasulullah Saw. Menghadapi Pesan Munafik, Provokasi, Dan Hoax Abdullah Bin Ubay Bin Salul.” IAIN Parepare, 2022. https://repository.iainpare.ac.id/id/eprint/6078/.

Hardiman, Budi F. Seni Memahami Hermeneutik Dari Scheleimaher Sampai Derrida. Edited by Widiantoro. Sleman: PT. Kanisius, 2015.

Ifantidou, Elly. “Pragmatics and Cognition.” In The Encyclopedia of Applied Linguistics, 1–6. Wiley, 2024. https://doi.org/10.1002/9781405198431.wbeal0933.pub2.

Indonesia, Direktori Putusan Mahkamah Agung Republik. Putusan PN Jakarta Utara tentang Tindak Pidana Penodaan Agama Basuki Tjahaja Purnama (2016).

Indonesia, Kementerian Agama Republik. “Qur’an Kemenag.” Accessed May 16, 2025. https://quran.kemenag.go.id/.

Junges, Ionathan, Tiago Anderson Brutti, Everton da Silveira, Adriana da Silva Silveira, and Claudio Everaldo dos Santos. “Analysis on The Variations of The Concept of Power in The Political and Social Environment.” International Journal for Innovation Education and Research 7, no. 5 (May 31, 2019): 412–18. https://doi.org/10.31686/ijier.vol7.iss5.1544.

Kádár, Dániel Z., and Juliane House. “The Pragmatics of Language and Politics.” In The Encyclopedia of Applied Linguistics, 1–6. Wiley, 2023. https://doi.org/10.1002/9781405198431.wbeal1464.pub2.

Kenny, Lisa. “Organizational Politicking : An Empirical Study on Its Application to Communication.” Lund University, 2019. http://lup.lub.lu.se/student-papers/record/8982984.

Kissine, Mikhail. “Locutionary, Illocutionary, Perlocutionary.” Language and Linguistics Compass 2, no. 6 (November 1, 2008): 1189–1202. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2008.00093.x.

Kleszcz, Leszek. “Hermeneutic Reason as the ‘Art of Understanding.’” Vestnik of Saint Petersburg University. Philosophy and Conflict Studies 37, no. 3 (2021): 441–48. https://doi.org/10.21638/spbu17.2021.306.

Kortmann, Bernd. “Pragmatics: The Study of Meaning in Context.” In English Linguistics, 173–99. Stuttgart: J.B. Metzler, 2020. https://doi.org/10.1007/978-3-476-05678-8_7.

Kristianto, Aris, and Muhammad Hildan Azizi. “Politik Dan Dakwah Dalam Sirah Nabawiyah: Studi Multikasus.” INTELEKSIA: Jurnal Pengembangan Ilmu Dakwah 6, no. 1 (July 15, 2024): 23–44. https://doi.org/10.55372/inteleksiajpid.v6i1.319.

Longxi, Zhang. “Hermeneutics and Politics: Going beyond the Book.” KNOW: A Journal on the Formation of Knowledge 6, no. 2 (September 1, 2022): 239–62. https://doi.org/10.1086/721453.

Macedo de Medeiros Albrecht, Nayara F. “Bureaucrats, Interest Groups and Policymaking: A Comprehensive Overview from the Turn of the Century.” Humanities and Social Sciences Communications 10, no. 1 (September 12, 2023): 565. https://doi.org/10.1057/s41599-023-02044-8.

Mahsyar, Ahmad Dhiyaul Haq Bin. “Strategi Komunikasi Rasulullah Saw. Menghadapi Pesan Munafik, Provokasi, Dan Hoax Abdullah Bin Ubay Bin Salul.” IAIN Parepare, 2022. https://repository.iainpare.ac.id/id/eprint/4910/.

Ommen, Brett. “On the Relationship between Voice and Authority in on Message Communication.” Javnost - The Public 17, no. 4 (January 10, 2010): 63–79. https://doi.org/10.1080/13183222.2010.11009041.

Parry-Giles, Trevor. “Political Communication.” In Communication in the 2020s, 125–32. New York: Routledge, 2022. https://doi.org/10.4324/9781003220466-16.

Purnamasari, Niken, and Fajar Pratama. “Kisah Pidato Di Pulau Seribu Yang Bawa Ahok Ke Cipinang.” detiknews, 2017. https://news.detik.com/berita/d-3496447/kisah-pidato-di-pulau-seribu-yang-bawa-ahok-ke-cipinang.

Ren, Wei. “Speech Acts.” In The Encyclopedia of Applied Linguistics, 1–7. John Wiley & Sons, Ltd, 2024. https://doi.org/https://doi.org/10.1002/9781405198431.wbeal1099.pub2.

Saifudin, Akhmad. “Teori Tindak Tutur Dalam Studi Linguistik Pragmatik.” LITE: Jurnal Bahasa, Sastra, Dan Budaya 15, no. 1 (April 8, 2019): 1–16. https://doi.org/10.33633/lite.v15i1.2382.

Sbisà, Marina. “Locution, Illocution, Perlocution.” In Pragmatics of Speech Actions, edited by Marina Sbisà and Ken Turner, 25–76. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton, 2013. https://doi.org/10.1515/9783110214383.25.

———. “Speech Acts, Effects, and Responses.” In Essays on Speech Acts and Other Topics in Pragmatics, edited by Marina Sbisà, 43–52. Oxford University PressOxford, 2023. https://doi.org/10.1093/oso/9780192844125.003.0003.

Singh, Bimal Prasad. “A Study on Political Psychology and Its Influence in Modern Politics.” Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities 11, no. 1 (2021): 9–17. https://doi.org/10.5958/2249-7315.2021.00002.2.

Srubar, Ilja. “Pragmatic Theory of the Life-World and Hermeneutics of the Social Sciences.” In Schutzian Phenomenology and Hermeneutic Traditions, edited by Michael Staudigl and George Berguno, 83–92. Dordrecht: Springer Netherlands, 2014. https://doi.org/10.1007/978-94-007-6034-9_6.

Surya, Alan, and Fenny Mahdaniar. “Peta Teori Hermeneutik Dan Implikasinya Dalam Komunikasi Dakwah.” Bil Hikmah: Jurnal Komunikasi Dan Penyiaran Islam 2, no. 1 (January 30, 2024): 169–90. https://doi.org/10.55372/bilhikmahjkpi.v2i1.23.

Susetyo, Benny. “Constelation Of Power Behind Communication Presidential In Intolerance Issues (Critical Discourse Analysis of the President’s Statement in the Case of Meliana in Tanjungbalai).” International Journal of Environmental, Sustainability, and Social Science 3, no. 2 (July 31, 2022): 313–31. https://doi.org/10.38142/ijesss.v3i2.216.

Syafi’i, Abdul Hakim, Budhi Gunawan, and Firman Manan. “Intervensi Partai Politik Dalam Suksesi Kepemimpinan Muktamar Nahdlatul Ulama Ke 33 Di Jombang Tahun 2015.” Jupiis: Jurnal Pendidikan Ilmu-Ilmu Sosial 11, no. 2 (2019): 213. https://doi.org/10.24114/jupiis.v11i2.13622.

Tolochko, Petro, and Hajo G. Boomgaarden. “Determining Political Text Complexity: Conceptualizations, Measurements, and Application.” International Journal of Communication 13 (2019): 1784–1804.

Tsui, Amy. “Aspects of the Classification of Illocutionary Acts and the Notion of the Perlocutionary Act.” Semiotica 66, no. 4 (1987). https://doi.org/10.1515/semi.1987.66.4.359.

Vessey, David. “Gadamer and the Fusion of Horizons.” International Journal of Philosophical Studies 17, no. 4 (October 2009): 531–42. https://doi.org/10.1080/09672550903164459.

Wahid, Nur. “Jalan Dakwah PKS Dalam Tubuh Muhammadiyah (Kasus Di Yogyakarta Dalam Perspektif Politik Hannah Arendt).” Jurnal Ilmiah Sosiologi Agama 5, no. 2 (2013): 1–26.

Zhao, Xin. “Constructing the ‘Us’ and ‘Them’ Dichotomy through the Notion of Responsibility: An Integrated Framework.” Global Media and Communication 19, no. 1 (April 25, 2023): 119–38. https://doi.org/10.1177/17427665231161805.

Zikrullah, and Mena Sari. “Etika Komunikasi Politik Dalam Perspektif Islam.” Jurnal Komunikasi Islam 13, no. 2 (February 28, 2024): 305–22. https://doi.org/10.15642/jki.2023.13.2.305-322.

Published

2025-07-31

How to Cite

Azizi, M. H. (2025). Pragmatik dan Hermeneutik sebagai Kerangka Analisis Komunikasi Politik dalam Organisasi Islam. Bilhikmah, 3(2), 353–376. https://doi.org/10.55372/bilhikmahjkpi.v3i2.71

Issue

Section

Articles